Chmielewski Marek ks - Duchowość, ☠ - BIBLIA, DeivII
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ks. Marek Chmielewski
DUCHOWOŚĆ, DUCHOWOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKA,
DUCHOWOŚCI ZAKONNE
*
Jednym z charakterystycznych zjawisk końca XX wieku, na-
znaczonego postmodernizmem, jest wyraźne zainteresowanie
dla życia religijnego człowieka, a zwłaszcza dla jego wymiaru
duchowego. W parze z tym idzie nieufność wobec zdolności po-
znawczych człowieka i zwrócenie się ku temu, co tajemnicze,
nieuchwytne oraz irracjonalne. Przejawem „wyższej świadomo-
ści” jest dziś publiczne przyznawanie się do wiary w rzeczywi-
stość nadzmysłową i zajmowanie się duchowością, najczęściej
rozumianą jako „odmienne” (W. James) lub „szczytujące” (A.
Maslow) stany świadomości. Im bardziej są one egzotyczne i
oryginalne, tym większe wzbudzają uznanie. Szerzą się więc
sekty i najdziwniejsze ruchy religijne. Bez wahania stawia się je
nad chrześcijaństwo, które rzekomo się „wypaliło”, a jego miej-
sce ma zająć ideologia Ery Wodnika (New Age), uznająca m.in.,
że przejawem potęgi człowieka jest nie rozum, ale swoiście poję-
ty duch i uczucia, będące jakby receptorami wszechogarniającej
kosmicznej mocy.
W ten typowy dla postmodernizmu sposób, zaciera się
ostrość pojęć i gubi się istota życia duchowego, a w szczególno-
ści chrześcijańskiej duchowości. To niebezpieczne zjawisko za-
czyna się wdzierać także w obszar teologii katolickiej, najczęściej
w postaci redukcjonizmu psychologicznego albo eklektyzmu
doktrynalnego i metodologicznego zwłaszcza w odniesieniu do
duchowości. Nie pozostaje to bez znaczenia dla całej teologii,
———————
*
Wydrukowano w: w:
Duchowość świętego Franciszka
, red. S. C. Napiórkow-
ski, W. Koc, Niepokalanów 2001, s. 31-48.
1
gdyż w obszarze duchowości najpełniej mogą spotykać się nie-
kiedy skrajnie wyspecjalizowane dyscypliny teologiczne
1
.
Zachodzi więc potrzeba doprecyzowania pojęcia duchowości
w ogóle oraz ukazania specyfiki duchowości chrześcijańskiej i jej
złożoności. Ta złożoność wyraża się w licznych szkołach ducho-
wości i stylach życia duchowego, które tak w historii, jak i obec-
nie rozwijały się głównie w środowiskach zakonnych. Z ko-
nieczności ograniczymy się tu przeglądowego ukazania tej pro-
blematyki metodologicznej dotyczącej duchowości.
1. Kwestia nazwy oraz istoty duchowości
Wspomniane powyżej powszechne zainteresowanie życiem
duchowym dobitnie świadczy o tym, że duchowość jest zjawi-
skiem ogólnoludzkim, niejako wpisanym w rozumność człowie-
ka. Antoni J. Nowak OFM słowo „duchowość” zalicza do pojęć
pierwotnych, a więc niedefiniowalnych, podobnie jako pierwot-
nym i niedefiniowalnym pojęciem jest „osoba”. Wynika z tego,
że jak osoba wyraża się przez swoją osobowość, tak religijna
funkcja rozumnej natury ludzkiej wyraża się w duchowości. Du-
chowość zatem w znaczeniu uniwersalnym jest tą właściwością
natury ludzkiej, dzięki której zdolna jest ona doświadczać Trans-
cendencji, a przez to również autotranscendować
2
.
Dawniej nazywano to życiem wewnętrznym i do dziś pojęcia
te często traktuje się zamiennie, gdy tymczasem zachodzi istotna
różnica pomiędzy życiem wewnętrznym a życiem duchowym.
Ponadto niektórzy autorzy dostrzegają różnicę pomiędzy życiem
———————
1
Zob. M. Belda,
Lo statuto epistemologico della teologia spirituale nei manuali
recenti (1978-1989)
, „Annales theologici” 6(1992), s. 443-444.
2
Por. A. J. Nowak,
Duchowość osób konsekrowanych
, [w:]
Vita consecrata. Ad-
hortacja. Tekst i komentarze
, red. A. J. Nowak, Lublin 1998, s. 178-180.
2
duchowym a duchowością. Faktem jest jednak, że pojęcie „życie
wewnętrzne” ma mocną podstawę biblijną. Bardzo często wy-
stępuje także w literaturze teologicznoduchowej oraz dokumen-
tach Kościoła.
Św. Paweł, na przykład, kilka razy używa określenia „życie
wewnętrzne” pisząc o rozdarciu człowieka pragnącego wypeł-
niać Prawo Boże a zarazem ulegającego skłonnościom natury
(por. Rz 7, 22; 2 Kor 4, 16). W liście do Efezjan Apostoł modli się
„o wzmocnienie siły wewnętrznego człowieka” dla swoich adre-
satów (3, 16).
Doktorowie Kościoła i wielcy święci bardzo często posługi-
wali się określeniem „życie wewnętrzne”. W obfitej literaturze
teologicznoduchowej znajdujemy wiele cennych dzieł na ten te-
mat. Wystarczy dla przykładu wymienić
Twierdzę wewnętrzną
św.
Teresy od Jezusa.
Jeśli zaś chodzi o nauczanie Kościoła, to pojęciem „życie we-
wnętrzne” posługuje się m.in. Sobór Watykański II, jednak go nie
definiuje. Na przykład w Dekrecie
Presbyterorum ordinis
zachęca
kapłanów, aby zespalali w jedno swoje życie wewnętrzne z dzia-
łalnością zewnętrzną
3
.
Natomiast Jan Paweł II w encyklice o Duchu Świętym utożsa-
mia życie wewnętrzne z życiem duchowym, stwierdzając: „Pod
wpływem Ducha Świętego dojrzewa i umacnia się ów człowiek
wewnętrzny, czyli «duchowy»” (DV 58). Nieco dalej zaś w tym
samym punkcie czytamy: „Kościół — jak nikt inny — jest świa-
dom tego, co w człowieku wewnętrzne, a zarazem najbardziej
głębokie i istotne, bo duchowe i niezniszczalne”. Sam termin
———————
3
D. de Pablo Maroto,
La espiritualidad en el Concilio Vaticano II. Bibliografía
fundamental
, „Revista de Espiritualidad” 34(1975), s. 329; I. Colosio,
Il Concilio
Vaticano II e la vita spirituale
, „Rivista di ascetica e mistica” 7(1962), s. 319.
3
„człowiek wewnętrzny”, oznaczający tego, kto żyje w Duchu
Świętym, w tej encyklice występuje kilka razy (por. DV 59-62).
Pomimo — jak widać — pewnego usankcjonowania tej na-
zwy głównie przez starsze pokolenie teologów, zdecydowana
większość współczesnych autorów krytykuje ją jako zbyt szero-
ką dla interesującej nas dziedziny życia chrześcijańskiego, a tym
samym nieadekwatną i noszącą na sobie ślady tendencji mani-
chejskich
4
. Zwraca się ponadto uwagę na to, że ściśle biorąc nie
ma czegoś takiego, jak życie wewnętrzne, bo człowiek — z punk-
tu widzenia antropologii chrześcijańskiej — stanowi jedność
psychofizyczną i niezwykle trudno precyzyjnie wyodrębnić taką
sferę jego aktywności realizującej się w jego centrum osobowym,
a więc „wewnątrz”, która zarazem nie uruchamiałaby jakiejś ak-
tywności zewnętrznej, uchwytnej dla otoczenia (np. postawy cia-
ła, mimika, gesty itp.)
5
.
Słusznie zatem twierdzi ks. Wincenty Granat, że termin „[...]
życie wewnętrzne należy rozumieć w znaczeniu bardzo ogól-
nym. Może ono oznaczać bogaty i różnorodny świat ludzkich
myśli, pragnień, doznań, instynktów i wartościowań moralnych.
Obok tego mówi się, że ktoś posiada głębokie lub płytkie życie
wewnętrzne, przez co należy rozumieć, że posiada słaby lub
mocny charakter, czy też realizuje wartości humanistyczne lub
nie”
6
. Podobną myśl wyraża ks. Stanisław Witek, stwierdzając,
że życie wewnętrzne to po prostu życie psychiczne, „[...] wyraża-
———————
4
Zob. W. Pluta,
W trosce o życie wewnętrzne. Powiązanie z teologią
, Poznań-
Warszawa 1980, passim.
5
Zob. A. Żynel,
Duchowość chrześcijańska i jej podstawy w świetle teologii poso-
borowej
, [w:]
Chrześcijańska duchowość
(seria: „W nurcie zagadnień posoboro-
wych”, t. 14), red. B. Bejze, Warszawa 1981, s. 14-15.
6
W. Granat,
Życie wewnętrzne powołaniem każdego chrześcijanina
, AK
85(1975), s. 195.
4
jące się w pożądaniach i namiętnościach, jakie prawdziwy uczeń
Chrystusa powinien
«
ukrzyżować
»
, aby iść w pełni za swoim
Mistrzem”
7
.
Nieco inaczej tę kwestię ujmuje Louis Bouyer. Rozpatruje on
życie wewnętrzne w relacji do życia religijnego i życia duchowe-
go. Może zatem istnieć życie religijne, które nie będzie zawierać
żadnego życia duchowego, ani życia wewnętrznego jako cało-
kształtu twórczych możliwości człowieka. Takie życie religijne
ograniczać się będzie do elementarnego kultu i rytualizmu. Mo-
że istnieć także bogate życie wewnętrzne nie mające jednak nic
wspólnego z życiem religijnym. Tym samym nie może być trak-
towane jako życie duchowe w najszerszym tego słowa znacze-
niu. Są bowiem ludzie, także niewierzący, a nawet zdeklarowani
materialiści, którzy wykazują ogromne bogactwo wyobraźni,
myśli i uczuć, które nie musi wcale pozostawać w jakimkolwiek
związku z życiem religijnym, a tym bardziej życiem duchowym,
jeżeli przez to ostatnie rozumieć będziemy co najmniej otwarcie
się na rzeczywistość inną niż świat uchwytny zmysłowo. Przez
życie wewnętrzne Bouyer rozumie zatem świadomość własnej
egzystencji. Jeżeli ta egzystencja znajduje odniesienie do jakkol-
wiek pojętej rzeczywistości transcendentnej, wówczas można
mówić o duchowości. Jeżeli z kolei ta rzeczywistość transcen-
dentna postrzegana będzie w kategoriach osobowych i w płasz-
czyźnie wiary, to będziemy mieli życie duchowe. Ponadto oma-
wiany autor zauważa, że „[...] życie wewnętrzne dąży samorzut-
nie do przekształcenia się w życie duchowe...”
8
.
Duchowość zatem należy do życia wewnętrznego i stanowi
jego integralną część. Natomiast szczególną postacią duchowo-
———————
7
S. Witek,
Teologia życia duchowego
, Lublin 1986, s. 15.
8
Zob. L. Bouyer,
Wprowadzenie do życia duchowego. Zarys teologii ascetycznej i
mistycznej
, Warszawa 1982, s. 11-12.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]